XƯNG HÔ CHO PHẢI LỄ

XƯNG HÔ CHO PHẢI LỄ

FB Vân Lê Ngọc

Từ xưa đến giờ, trong gia đình họ tộc người Việt (dân tộc Kinh) được phân chia hệ phả, thứ bậc, cách xưng hô với nhau rất cụ thể, rõ ràng. Có khác chăng một vài cách gọi về vai vế theo ngôn ngữ quen dùng của mỗi vùng miền. Việc hướng dẫn cách xưng hô cho người dưới thường do bậc trên trong gia tộc, gia đình chỉ bảo.

Tính từ hệ tộc thuộc đời ông bà nội, ngoại, nếu người lớn ngang vai ông bà nội ngoại của mình, các cháu, chắt đều gọi là Ông (nam) - Bà (nữ), kèm gọi thêm thứ tự sinh ra trong nhà đó (cả (hai), hai, ba, tư (bốn),…. hoặc tên tục thường gọi hoặc tên giấy tờ (khai sinh)...

Từ đời cha - mẹ, về họ tộc bên cha, anh của cha gọi là bác, em là chú, chị - em gái của cha gọi là cô (có vùng gọi chị của cha là bác). Vợ của bác cũng gọi là bác, vợ của chú gọi là thím, chồng của cô gọi là dượng (có nơi gọi là bác nếu cô là chị của cha hay chú nếu cô là em của cha). “Mất cha còn chú,…"

Về họ tộc bên mẹ, anh - em trai của mẹ đều gọi là cậu, vợ của cậu gọi là mợ; chị - em gái của mẹ đều gọi là dì, chồng của dì cũng gọi bằng dượng như là chồng của cô. “ ….. mất mẹ bú dì” (có nơi gọi anh hoặc chị của mẹ bằng bác).

Từ cách xưng hô trong gia đình họ tộc, người Việt vận dụng vào cách xưng hô trong quan hệ ngoài xã hội, người ngang tuổi ông bà nội ngoại thường gọi bằng ông bà, người tuổi lớn hơn cha thường gọi bằng bác, nhỏ hơn gọi bằng chú, ….hoặc theo vai mẹ gọi bằng dì, cậu… thế nào cho hợp lý là được.

Cách xưng hô nêu trên là truyền thống của tất cả họ tộc người Việt, thể hiện thứ bậc, vai vế trong họ tộc, để mọi người tuân thủ nề nếp trên dưới, trật tự, kỷ cương, chấp hành những quy ước, sinh hoạt, việc chung của nhà, của họ,… theo nếp nghĩ, nếp làm của họ tộc, không được nghĩ khác, làm khác. Trật tự trên góp phần rất căn bản để xây dựng, giữ gìn trật tự, kỷ cương, pháp luật chung của xã hội, đất nước: “ Trên kính, dưới nhường”, “Thượng bất chính, hạ tắc loạn”....

Hiện nay, cách xưng hô trong xã hội đang ngày càng lộn xộn mà chưa rõ trách nhiệm thuộc về ai? Gia đình đã chỉ bảo như thế nào? Nhà trường có liên quan không? Các tổ chức xã hội làm gì? Đó là hầu hết lớp trẻ - thanh thiếu niên - đều gọi người lớn tuổi hơn mình bất cứ bao nhiêu, đáng vai ông, cha, chú… cũng đều gọi là CHÚ tuốt.

Có vài ví dụ như sau:

- Cách đây khá lâu, trong Hội Chữ thập đỏ nơi tôi công tác, có dịp gặp một cháu thiếu niên đang tham gia sinh hoạt, gọi tôi bằng chú, hỏi ra là con của… cháu tôi, tôi có sửa gọi tôi bằng ông cho cháu nhớ.

- Một cô bé sắp làm dâu nhà em gái tôi, vào nhà cũng gọi tôi bằng chú, dù biết tôi lớn hơn ba mẹ cháu, là anh của mẹ chồng tương lai nhưng cháu cũng không biết gọi cho đúng.

- Các cháu hàng xóm là thiếu niên, nhi đồng thì gọi tôi đủ cấp cỡ, cha mẹ chúng gọi tôi là bác, chú, chúng cũng gọi là bác, chú,…

Người để ý cách xưng hô thì còn có lời sửa sai để xưng hô cho đúng, người xem không là gì quan trọng thì gọi nhau thế nào cũng được. Người Tây, người Tàu đâu có tiểu tiết như người Việt (dân tộc Kinh) mà cứ I -You, Ngộ - Nị là xong!

Việc này có phải là mối quan tâm của mọi người, cần chấn chỉnh lại hay không? Ai có trách nhiệm tổ chức thực hiện? Gia đình, nhà trường, xã hội làm gì? Nếu cứ để như vậy thì nay mai các xưng hô của người Việt sẽ ra sao? Không khéo sẽ xưng hô cào bằng giống như người Tây, người Tàu.

Trước tiên, nhà trường phải có bài dạy cụ thể về hệ phả, họ tộc của người Việt, cách xưng hô trong gia đình, ngoài xã hội đúng phép; người trên trong gia đình phải chỉ bảo cho người dưới cách xưng hô theo hệ tộc. Các tổ chức xã hội cũng phải hướng dẫn cách xưng hô cho đoàn viên, hội viên theo nếp chung.

Xưng hô đúng cách là thể hiện nề nếp gia đình, truyền thống của người Việt, là nền tảng xây dựng nhân cách, góp phần rất quan trọng trong việc thực hiện trật tự, kỷ cương từ gia đình đến ngoài xã hội, theo pháp luật của Nhà nước. .. và là gìn giữ văn hóa, văn minh của dân tộc Việt.

Tánh tui hay nói dóc chơi

Bà con cô bác đừng cười tui nhen!

Cám ơn lắm lắm!

Copy từ FB Vân Lê Ngọc

* Xin bàn thêm vài cách xưng hô khác:

- Hiện nay, người ta có xu hướng bỏ tiếng “dượng” để thay thế bằng bác hoặc chú tùy theo vai vế người đó là anh hay em của cha mẹ mình.

- Vợ chồng không nên gọi nhau bằng ba mẹ, nếu không gọi nhau là anh em thì ít ra cũng nên gọi là ba nó, mẹ nó… và đừng gọi cha mẹ mình bằng ông bà nội hoặc ông bà ngoại.

- Các ông, bà, bác, chú, thím, cô, cậu, dì, dượng…. của người lớn tuổi hơn mình, nếu không gọi họ là cháu thì nên gọi là anh, chị cho lịch sự.

- Các anh, chị của người lớn tuổi hơn mình cũng có thể gọi họ bằng anh, chị cho lịch sự hoặc gọi theo các xưng hô của con mình là chú thím, cô dượng nếu là em của chồng và cậu mợ, dì dượng nếu là em của vợ.